Mukarnas Nedir, Tekniği, İslami Mimarideki Önemi Nedir?

Mukarnas islam mimarisinde uygulanan bir süsleme ve geçiş unsurudur. Kademeli olarak taşmalar yapacak şekilde, aşırtmalı olarak yan yana ve üst üste gelen ve üç boyutlu bir görüntü sağlayan geçiş ve dolgu unsuru olan mukarnas, bir başka deyişle petek şekliyle yarım kubbelerin iç kısımlarını dolduran mimari sanat ögesidir. Mimaride içerideki bir bölümden dışarıda ve daha altta bulunan bir satıhtan üstteki bir satıha geçebilmek amacıyla küçük taşlardan ya da tuğlalardan yapılan prizmatik bindirmeliklere verilen isimdir. Mukarnasın ikinci adı stalaktit olarak geçer.

Mukarnas petek dizisi veya hücreler şeklinde istif edilmiş bir görüntü verirken, taşıyıcı ve süsleme görevlerini aynı anda üstlenir, bu da onu diğer fonlardan farklı kılar. Alçı veya ahşap malzemelerin oyma ile şekillendirilmesi sonucu ortaya çıkar. Bir başka oluş şekli de mimari olarak inşa sırasında doğal süreçte ortaya çıkmasıdır.
Mukarnas tekniği, bulunduğu ortamda huzur ve huşu uyandırır. Bu açıdan bakıldığında Budizm inanışındaki mandalaları andırır. Çünkü mandala sanatında da geometrik şekiller söz konusudur ve aynı mukarnaslarda olduğu gibi bir araya geldiklerinde bir gölge uyumu ve simetri oluştururlar, bu da insanda bir nevi meditasyon etkisi yaratır. Dini süsleme ve bezemelerde mukarnas tekniğinin önemi ve yeri büyüktür. İslami bezeme alanında bu teknik çok değer katmıştır.
Mukarnas düz yüzeylerde ve taç kapılarda, mihrap kavasaralarında, geçiş öğelerinde, şerefelerde sıkça görülür. Mimari alanda konsol veya kemer tarzı elemanlara göre süsleme ve taşıma elemanı olur. Mukarnaslar yatay veya dikey pozisiyonlarda oluşturulabilir, örnek olarak kubbelerin iç yüzlerinde, sütun başlıklarını kavrayan yerlerde bulunurlar. Özetle mukarnas tenkniği, bir yüzeyden farklı bir yüzeye geçişte yumuşak, akışkan dokuya sahip olması, dönüş ve geçişlerde rahatlık sağlar. Bu üstünlükler sayesinde geçmişte İslami mimarlara bir güç, başarı kazandırmıştır. Mukarnas tekniğinin İslam mimarisi harikalarından olduğu kabul edilir.
Mukarnas ahşap, tuğla, çini ve taş malzemelerle üretilebilen bir elemandır. Tarihte görülen ilk mukarnasın Kahire, Mısır’da bir cami minaresinde görüldüğü ileri sürülür. Bir yandan 11.yüzyılda Mısır’da ortaya çıkıp oradan Orta Asya’ya doğru yayıldığı düşünülürken, bir yandan da ilk ortaya çıkışını Bağdat ve etrafı olduğu kabul edilir. Geometrik şekiller ve bunların üzerinde ışığın oluşturduğu etkiler, mukarnasın üç boyutlu bir algı oluşturmasına neden olur. Görsel ve taşıyıcı eleman olarak kullanılan mukarnas, türbe, cami, saray ve kümbetlerde sıkça kullanılmıştır. Mukarnaslar, prizmatik şekillerin uyumunu temsil eder.
Mukarnas kavsaralar da güzel bezeme örneklerindendir. Kavsara, taçkapı nişlerinin üstünü örten süsleme ögelerine verilen isimdir. Mimar Sinan dönemindeki yapılarında, çoğunlukla camilerde mukarnas kavsaralar yoğun olarak kullanılmıştır.
Mukarnas sözcüğünün nereden türediğine dair farklı görüşler mevcut, ancak Batı mimarisinden esinlenilerek ortaya çıktığı düşünüldüğünde Yunanca’dan geldiği kabul edilir.